Mekanizmat e gjenialitetit

Mos ndoshta përgjigjja për kreativitetin gjenial duhet të kërkohet në kuantitetin e kualitetin e çelizave të trurit ose lidhjeve të ndërsjella të tyre? Mos ndoshta çelizat e tilla te gjeniu janë më të mëdha? Shkenca këto hipoteza kurrë nuk i vërtetoi....


A dallohen gjenitë nga të rëndomtët me ndonjë shenjë veçuese?
Studimet psikologjike, të realizuara viteve të fundit dhe studimi i jetave të njerëzve të mëdhenj, sollën një përfundim të përbashkët: nuk ekziston profili tipik dhe sjellja tipike e gjeniut. Mirëpo, sipas dr. Burginjonit, specialist i mjekësisë nukleare, "shkrepja" kreative e gjeniut shpjegohet me shkathtësinë e mendjes që shumë shpejt t'i njeh format.
Kreativiteti origjinal ndonjëherë është i ndërlidhur edhe me stimuluesit artificialë: me alkool, medikamente dhe më së tepërmi me narkotikë. Në këtë mënyrë poeti Anri Misho dhe letrari Oldos Haksli publikisht përdornin halucinogenët. Mos t'i përmend edhe yjet e rok skenës botërore të viteve të gjashtëdhjeta, siç ishin Beatles-ët që me ndihmën e LSD-së komponuan "Sgt. Peper's Lonely Hearts Club Band", e Bob Dilani "Blonde on Blonde". Në po këtë epokë, me mija muzikantë të tjerë merrnin këtë apo atë narkotik, por nuk arritën të tregojnë kurrëfarë kreativiteti gjenial. Pra, narkotikët nuk krijojnë gjenialitetin. Vetëm munden, në disa raste, ta nxisin atë, mirëpo më së shumti - ta shkatërrojnë. Poashtu, kreativiteti gjenial mund të jetë i lidhur edhe me sëmundjet mentale dhe në mënyrat tjera. Kështu, individët me çrregullime psikike, madje edhe njerëzit e rëndomtë, befas mund të zbulojnë në vete aftësinë mahnitëse të inovacionit në ndonjë lëm konkret. Mund të ndodh që ndonjë segment i personalitetit të shkoqitet, duke realizuar në këtë mënyrë autonominë e plotë dhe fuqinë e veçantë. Kështu një shizofrenik pat zbuluar 16 gjuhë artificiale, secila me fjalorin e begatshëm prej disa mija fjalëve! Natyrisht, nuk rezultojnë të gjitha sëmundjet mentale në gjenialitet, sikur që as të gjithë gjenitë nuk janë me mendje të çrregulluar; për shembull, Emil zola veten e konsideronte të çmendur, e që aspak nuk ishte, përkundër faktit që dhjetë vjet radhazi vizitoi psikiatrin e vet dr. Tuluzin.
Mos ndoshta përgjigjja për kreativitetin gjenial duhet të kërkohet në kuantitetin e kualitetin e çelizave të trurit ose lidhjeve të ndërsjella të tyre? Mos ndoshta çelizat e tilla te gjeniu janë më të mëdha? Shkenca këto hipoteza kurrë nuk i vërtetoi. Madje edhe koeficionti i inteligjencës - i cili pasqyron shkathtësitë tona logjike - nuk është kurrëfarë indicie e kreativitetit. Të përmend edhe paradoksin se koka e madhe mund ta ketë vëllimin e vogël të trurit dhe, pasi u përmend masa e trurit, ai i Ajnshtajnit peshonte 1400 gr., i Bizmarkut 1900 gr. ndërsa i Bajronit 2200 gr. Pra, brenda zgavrës së kafkës nuk ekzistojnë zona të veçanta ose qendra për kreativitet origjinal.
Një gjë është e sigurt: gjeniu s'mund të zhvillohet ndër mbikëqyrje apo kontroll. Atij i nevojitet rrethi që siguron lirinë dhe spontanitetin. Tek atëherë mund të kapen porositë prej psikës sonë të thellë. Sipas Jungut, nëndija kolektive e një populli ose e gjithë njerëzimit në masë të madhe intervenon në mekanizmat e kreativitetit origjinal. Nuk është Gëteja që krijoi Faustin - fliste analitiku i famshëm - veç arketipi i Faustit krijoi Gëten. Në anën tjetër, ithtarët e Frojdit nuk besojnë se populli ka shpirt. Kreativiteti i ndonjë individi - shpjegojnë ata - më parë janë rezultat i nëndijes personale dhe historisë familjare...
Që të lindin idetë kreative nuk mjafton të lihet të shprehet "uni i thellë" i yni, e as zërat që vijnë nga nëndija jonë nuk e shpjegojnë këtë dukuri. Puna kreative nënkupton edhe logjikën dhe durimin. Edgar Alan Po-ja fliste: "Të shkruhet një poemë - kjo kërkon një punë të rreptë racionale". Ky qëndrim shkon edhe në llogari të thënies së Tomas Edisonit: "Gjeniu është 1 përqind frymëzim dhe 99 përqind djersitje". Ky shkencëtar amerikan eksperimetnoi me më shumë se një mijë lloje të fijeve deri sa e gjeti atë e cila i shndëriti katër sekonda.
Megjithatë, kreativiteti origjinal është edhe rezultat i përvojës dhe diturisë, pra, humusit në të cilin një ditë shpirti do të pllenohet. Shembull për këtë është mjeku anglez Flemingu i cili, duke studiuar zhvillimin e baktereve, vërejti se myku i mbyt disa mikrobe. Është dashur t'i identifikojë, për çka nevojitej dituria. Flemingu e pati atë dituri dhe kështu lindi penicilina. Kreativiteti është fryt i alkimisë subtile mes logjikës e spontanitetit, vëmendësisë e mosdijes. Për sukses të kësaj përzierje recepti unikat nuk ekziston.
Ç'të thuhet në fund? Edhe nëse askush nuk mund të bëhet Betoven, Fleming ose Pushkin, nuk do të thotë se në ndonjë çast nuk do ta godet rrufeja e kreativitetit, se nuk do të ballafaqohet me rrjedhën fatlume të rrethanave prej së cilës do të lind gjeniu. Siç thoshte Xhorxh Lihtenbergu, çdokush së paku një herë në vit është gjeni.
Nëse ndonjëra prej muzave deri më tash ju ka anashkaluar, mos humbni shpresat, sepse populli thotë, terri më i madh është para agut.
Sa na përket neve, mbështetemi (shpresojmë) në teorinë e arketipeve të Jungut dhe presim atë që Jorge Amado moti pat thënë:
"Janë ca çastë kur të gjitha forcat e një populli mblidhen, dhe prej tyre, si notë më e lartë prej të gjithave, shfaqet, qetazi e hatashëm, djallëzisht i bukur, i drejtë dhe i vërtetë - gjeniu".
__________________

flmmm

sps

shum flm

libon teme e thjeshte ke nuk ki nevoj mu falenderu 2 here!