HIEROGLIFET / Shkenca e fshehtësisë

Egjiptianët e lashtë i përdorën shkrimet me hieroglife për më shumë se 3000 vite, deri kur përhapja e krishtërimit solli një ndalim të tyre, në një përpjekje për të këputur lidhjen me të kaluarën pagane të vendit. Për 1400 vitet e ardhshëm, hieroglifet mbetën një mister, një seri e padeshifrueshme simbolesh të zbukuruar që fshihnin çelësin e dijës për civilizimet e mëhershme. Të gjithë studiuesit kryesorë evropianë supozonin se hieroglifet ishin thjesht një formë shkrimi me vizatime, pasi ata e quanin të pamendueshme që një qytetërim primitiv kish qenë në gjendje të shpikte shkrimin fonetik - shkrimin që paraqet tingujt e një gjuhe të folur. Në fakt, studiuesit gaboheshin.

Gara për të deshifruar hieroglifet nisi kur dy të rinj të talentuar, Jean-François Champollion në Francë dhe Thomas Young në Angli, nisën të eksplorojnë mundësinë që hieroglifet mund të ishin një formë fonetike e shkrimit. Cilido që do të zbërthente i pari fjalët në hieroglife do të ishte në gjendje të lexonte fjalët e egjiptianëve të lashtë e kështu të rindërtonte historinë, të kuptonte fenë e tyre dhe të siguronte një shikim të thellë në kulturën e tyre.

Një prej të dhënave më të rëndësishme në deshifrimin e hieroglifeve ishte guri Rozeta, një pllakë e madhe që përmbante të njëjtin mbishkrim të përsëritur tre herë, fillimisht me hieroglife, më pas me demotik (një variacion i hieroglifeve) dhe në fund në një greqishte të kuptueshme. Studiuesit shpresonin se kjo pllakë do të shërbente si një fjalor për deshifrimin e hieroglifeve, por procesi i leximit të tyre nuk ishte kaq i drejtpërdrejtë. Në veçanti, ekzistonte problemi i caktimit të gjuhës së hieroglifeve: mbishkrimi në greqisht mund të tregonte kuptimin e fjalës me hieroglife, por nuk ofronte asnjë të dhënë për shqiptimin. Studiuesit druheshin se gjuha egjiptiane ish humbur një herë e mirë, e zëvendësuar nga arabishtja teksa Perandoria Islamike pushtonte edhe Afrikën Veriore.

Rivaliteti mes Young dhe Champollion prodhoi një konkurencë të fortë për deshifrimin e hieroglifeve, e cila përfundoi vetëm pas zbulimit të mbishkrimeve të tjerë, si dhe pasi u kuptua se gjuha e egjiptianëve të lashtë nuk ishte zhdukur krejtësisht.

Napoleoni

Interesi në rrënojat e Egjiptit të lashtë u rindez në 1798, kur Napoleon Bonaparti u nis në një ekspeditë ushtarake për të nxjerrë Egjiptin nga kontrolli rus. Fillimisht, qëllimi ishte për të prishur tregtinë e britanikëve në Mesdheun Lindor dhe me Indinë, por bashkë me 38 mijë trupat ishin edhe 150 studiues, përfshirë edhe Gaspard Monge, i cili vazhdoi më pas duke shpjeguar mirazhet si dhe Nikolas Conte, i cili shpiku lapsin me grafit dhe krijoi një fabrikë lapsash në Kairo për të furnizuar kolegët e tij. Ndonëse ekspedita e Napoleonit ishte një dështim nga pikëpamja ushtarake, ajo ishte gjithsesi, një sukses akademik, duke e patur kulmin në zbulimin e Pllakës Rosetta.

Pas humbjes përballë britanikëve, Pllaka Rosetta iu dorëzua më në fund Muzeut Britanik, aty ku ka mbetur që atëherë. Studiuesit dhe akademikët francezë u kthyen në Francë me të gjithë sendet antike që u lejuan të mbajnë, bashkë me një librari shumë të madhe skicash dhe shkrimesh.

Një prej akademikëve më të lartë që shoqëroi ekspeditën egjiptiane ishte Joseph Fourier, i cili fitoi famë si fizikan dhe matematicien. Me rikthimin në Francë, Fourier ia përcolli entuziasmin e tij për qytetërimin e Egjiptit të lashtë një djali të ri në Grenoble. Ai djalë, Jean Francois-Campollin deklaroi se një ditë do të deshifronte shkrimin misterioz që stoliste ornamentet egjiptiane që ishin sjellë në Francë. Disa dekada më vonë, kur Champollion kishte zbërthyer tashmë kodin e hieroglifeve, ai ishte në gjendje të lexonte shkrimet mbi ornamentet në Luivër, si dhe ta rendiste koleksionin sipas një rendi historik, duke vendosur në kontekst të gjithë sendet antikë. Kuratorët rivalë nisën të shohin me zili. Për arsye se hieroglifet janë kaq të bukur, egjiptianët shkruanin mbi shumë prej objekteve që punonin, ndërkohë që vazot dhe skulpturat romake nuk kishin mbishkrime. Kuratorëve të koleksioneve romakë, por edhe të tjerë, do t'u duheshin dekada përpara se t'u jepnin kuptim galerive të tyre.

Hieroglifet

Hieroglifet përdoreshin për të regjistruar gjuhën e egjiptianëve të lashtë - një gjuhë që rezultoi të ishte e lidhur ngushtë me Koptiken, e cila mbijeton vetëm në liturgjinë e Kishës Kristiane Koptike. Sapo Jean-Francois Champollion e kuptoi këtë, ai nisi të deshifrojë mbishkrimet hieroglifikë me një ritëm shumë të shpejtë.

Hieroglifet janë një formë komplekse shkrimi, për të cilat përdoren metoda të ndryshme për përcjelljen e kuptimit. Pak prej trye janë piktografikë. Për shembull, një figurë e diellit përfaqëson diellin. Të tjerë janë fonetikë, por jo domosdoshmërisht alfabetikë.

Disa hieroglife janë pak a shumë të ngjashëm me shkronjat e alfabetit dhe është e mundur të shkruhen fjalë duke përdorur grupe prej këtyre shkronjave. Të tjerë hieroglife përfaqësojnë kombinime të dy apo tre shkronjave dhe kështu janë më pranë rrokjeve.

Çuditërisht, egjiptianët nuk përdornin në përgjithësi zanore, por kjo ndodh me shkrimet modernë në Lindjen e Mesme. Lexuesve të hieroglifeve u duhet të plotësojnë vetë zanoret nga konteksti, duke përdorur njohjen që kanë me gjuhën. Për të ndihmuar në shmangien e vendosjes së gabuar të zanoreve, shkruesit kanë përdorur determinativë - hieroglife që tregojnë se çfarë lloj fjale është shkruar. Për shembull, një determinativ mund të tregojë se fjala është emër burri, një tjetër mund të tregojë emrin e një qyteti, apo një lloj ushqimi ose pije.

Shkrimet hieroglife përmbajnë gjithashtu një përzierje mes fonetikës dhe shkrimit me figura të njohur si parimi i rebusit. Mund të shkruash fjalën "khaki" alfabetikisht ose mund ta përshkruash me anë të pikturimit të një cope ngjyrë kaki. Megjithatë, nëse shkruesi do të përdorte parimin e rebusit, ai do të kish vizatuar një makinë dhe një çelës.

Figurat nuk kanë fare të bëjnë me konceptin e ngjyrës kaki, por nëse i shqipton së bashku të dy piktogramat, atëherë do të mund të nxjerrësh tingullin e kërkuar.

Nëse ka shumë parime, nuk është habi që u desh aq shumë kohë për deshifrimin e hieroglifeve egjiptianë. Megjithatë, në përgjithësi, hieroglifet kanë shumë të përbashkëta me sistemet modernë të të shkruarit. Siç ka thënë, Champollion "fonetika është në zemër të shkrimeve hieroglife".