Përse fëmijët kanë frikë?

Nga Klea Faniko
As. pedagoge Departamenti Pedagogji-Psikologji
Fakulteti i Shkencave Sociale, Tiranë

Nëse do të bënim një kthim mbrapa në kohë, do të risillnim në mendje frikërat tona. Disa prej tyre i ndanim me prindërit ose moshatarët, të tjerat për shkak të turpit i ndrydhnim brenda vetes dhe i ekzagjeronim më shumë. Nga disa çliroheshim më shpejt, të tjerat vazhdonin të këmbëngulnin në psikikën tonë për shumë kohë.
Frika përjetohet nga të gjithë fëmijët, por shkaqet e saj janë të ndryshme në mosha të ndryshme.
Foshnjat frikësohen më shumë nga zhurmat e forta, nga mosplotësimi i nevojave, nga prania e njerëzve të panjohur në mjedisin e tyre, nga ndryshimet e papritura në këtë mjedis, nga ndarja prej prindërve etj. Ndërsa fëmijët e moshës 2-8 vjeç frikësohen kryesisht nga errësira, nga kafshët, nga ndarja prej prindërve, nga njerëzit e cilësuar si të frikshëm – doktori ose polici - nga shpirtrat, nga shtrigat, nga qëndrimi vetëm, nga ngjarjet që mund të shohin në televizor. Disa prej këtyre frikërave zhduken me rritjen, të tjerat vazhdojnë të jenë pjesë e jetës së individit edhe në moshë të rritur. Frika duhet zbutur përpara se ajo të bëhet penguese në zhvillimin e fëmijës, ndryshe ajo mund ta shoqërojë atë gjatë gjithë jetës.

Alda: Djali im trembet nga vdekja
Një fqinj ynë vdiq para disa muajsh. Që nga ajo ditë shumë prej temave të bisedave të djalit tim 7-vjeçar vërtiten rreth vdekjes: Pse vdes njeriu? Çfarë bëhet pas vdekjes? Kur do vdes unë? Në fillim mendova se nëpërmjet këtyre pyetjeve ai donte të shuante kuriozitetin e tij për vdekjen, por më vonë kuptova se frika ishte gjeneratori i atyre pyetjeve pa fund. Kjo frikë është shumë prezente. Për çdo ankesë timen mendja i shkon tek vdekja. Tani stinët po ndërrojnë dhe jam pak me rrufë. Ndërsa po merrja një aspirinë më pyeti i tmerruar nëse isha e sëmurë. I thashë se nuk isha e sëmurë, po duhet të tregoja më shumë kujdes që mos sëmuresha. “Merr sa më shumë aspirina, - më tha, - se ndryshe edhe mund të vdesësh. E shoh se ka ndryshuar edhe në marrëdhëniet me gjyshen. Kujdeset më shumë se më parë. Një natë më zgjoi nga gjumi sepse i dukej se gjyshja nuk merrte më frymë. Kam frikë se në çdo moment mendja i shkon te vdekja. Si duhet ta ndihmojë djalin tim të çlirohet nga kjo frikë?
Përgjigje:
Shumë fëmijë të kësaj moshe tremben nga vdekja. Madje ata i tremben më shumë vdekjes së personave të afërt, sesa vdekjes së tyre. Kjo frikë manifestohet në një sërë ndryshimesh në sjellje. Menjëherë pas aktivizimit të kësaj frike fëmijët reduktojnë zënkat me personat e rëndësishëm në jetë. Por nga ana tjetër frika ndaj vdekjes është në qendër të mendimeve të tyre dhe kjo pengon një funksionim sa më normal. Të jesh në ankth gjithë kohës se dikush mund të vdesë sigurisht përbën një stres të madh psikologjik. T’u përgjigjesh pyetjeve të fëmijës mbi vdekjen pa dyshim që është diçka shumë e mirë, por krahas dhënies së këtij informacioni ju duhet ta qetësoni atë. Shpeshherë karakteristikat që i veshin vdekjes në imagjinatën e tyre janë të frikshme. Përpiquni të zbuloni këtë pjesë: Si është fantazia e tij për vdekjen? Sa e gjeneron kjo fantazi frikën e tij? Pasi ta kesh dëgjuar fëmijën, ndihmoje të krijojë një tablo më realiste për vdekjen. Gjithashtu, frika për vdekjen është e lidhur jo vetëm me pritshmëritë e fëmijës për përtej vdekjes, por edhe me frikën se do të ngelet vetëm. “Nëse gjyshja vdes, kush do të kujdeset për mua?” Kjo është pyetja që fëmija juaj ia ka bërë shpesh vetes. Një 7-vjeçar është i dominuar nga egocentrizmi dhe vdekja për të barazohet më shumë me dhimbjen për humbjen e shërbimeve për veten, sesa me humbjen e vetë personit. Fëmijës duhet t’i jepet siguri edhe në këtë drejtim. “Mami dhe babi do të kujdesen për ty gjithmonë edhe nëse gjyshja nuk do të kujdeset më”. Sa më i qartë të jetë fëmija për shkaqet e vdekjes, sa më konkrete t’i prezantohet ajo, sa më shumë siguri t’i transmetohet, aq më mirë mund ta përballojë ai frikën e vdekjes.

Vjosa: Vajza ime nuk e përballoi dot largimin tim
Kam nisur një punë të re, e cila më kushtëzon të udhëtoj në disa qytete të Shqipërisë. Para dy ditësh isha në veri në Shqipërisë. Ajo që më shqetësoi më shumë se mjerimi që ndesha aty, ishte sjellja e vajzës sime, Brisit 4 vjeç. Gjatë dy ditëve të mungesës sime qante dhe kërkonte të më merrte në telefon. Më kërkonte të kthehesha sa më shpejt dhe më thoshte se nëse nuk do të kthehesha, ajo do të vdiste. Im shoq që u kujdes për të gjatë këtyre ditëve, më tregoi se oreksi dhe gjumi i saj ndryshuan. U përpoqa ta reduktoja këtë largësi duke e marrë shumë shpesh në telefon, por dështova. Nuk munda ta qetësoja. Shkëputja jonë e parë dhe reagimi i Brisit për mua ishin traumatike. Ende nuk e kam kuptuar përse Brisi reagoi kështu. Për më tepër, unë nuk e di se si duhet të veproj në të ardhmen. Pas një jave do më duhet të largohem përsëri për dy ditë. Nuk do të doja të përsëritej e njëjta skenë. Gjithë ata lot janë të dëmshëm për Brisin. Si mund ta shmang këtë gjendje të sime bije?
Përgjigje:
Shkaku kryesor i reagimeve të vajzës suaj është i lidhur me ankthin e ndarjes, ankth ky i cili reflekton një raport afektiv fëmijë-prind jo shumë të stabilizuar. Ndarjet e gjata te fëmija krijojnë pasiguri për faktin se një largim prej prindit mund të përkthehet për fëmijën në pamundësi për të qenë sërish bashkë. Fëmijës i duket sikur nëna e ka braktisur dhe nuk do ta shohë dot më. Figura tjetër prindërore, babai, sado aktiv dhe pranë fëmijës të jetë, nuk mund ta qetësojë atë sepse në psikikën e fëmijës secili prind ka vendin e vet dhe nuk mund të ndodhin zëvendësime. Një ndarje në këtë moshë dhe për më tepër në kushtet kur është e para duhet të parapërgatitet nga prindi dhe fëmija nuk duhet të jetë përballë faktit të kryer. Fëmijës duhet t’i thuhet se njerëzit shpesh ndahen nga njëri-tjetri, por kjo s’do të thotë se ndarjet janë përfundimtare. Duke e njohur mirë fëmijën tuaj, mund të gjeni fjalët e përshtatshme për t’i transmetuar mesazhin e mësipërm. Është normale që një fëmijë i papërgatitur për ndarje të reagojë negativisht. Edhe ne reagojmë negativisht nëse ndodhemi në një situatë për të cilën personi përgjegjës nuk na ka thënë asgjë. Për shkak të pasigurisë fëmija vë në pikëpyetje shumë gjëra të cilat mund edhe të trondisin marrëdhënien e tij me prindin. Përgatiteni fëmijën! Në këtë mënyrë ai do ta ketë më të lehtë për ta përballuar ndarjen. Gjithashtu, edhe ju do t’i kurseni vetes energjinë e përballimit të reagimeve emocionale negative.

Fabjola: Më një gënjeshtër kam minuar sigurinë e vajzës sime
Kam përshtypjen se unë dhe im shoq kemi bërë një gabim shumë të madh me vajzën tonë 4 vjeç. Para disa ditësh kemi filluar disa ndërtime në shtëpi. Meqenëse gjithçka është shumë rrëmujë, vendosëm që vajza të qëndronte disa ditë nga gjyshja. Pse-të i ka në majë të gjuhës: Pse duhet të shkoj tek gjyshja? Pse nuk do rri tek shtëpija ime? Në fakt, kjo është hera e parë që Edra është larguar nga shtëpia dhe reagimet e saj janë negative: nuk mund të pranojë të rrijë kaq larg shtëpisë. Jo-ve të saj për të mos u larguar nga shtëpia unë i rashë shkurt duke i thënë se shtëpinë e ka prishur miu. Kjo gënjeshtër pa vend imja ka lëkundur botën e Edrës. Edukatorja në kopsht më thotë se Edra qan pjesën më të madhe të kohës dhe i thotë se nuk ka më shtëpi. Të njëjtën gjë më thonë dhe prindërit e mi. Çfarë duhet të bëj për ta qetësuar Edrën? Sa të thjesht do ta kem për të fshirë tek ajo gjurmët e një gënjeshtre?
Përgjigje:
Shumë shpesh prindërit përdorin kafshët për të frikësuar fëmijët. Janë vetë ata që krijojnë në psikikën e fëmijës frikën ndaj kafshëve. Një e njohura ime kujton duke qeshur se në kohën kur e ëma donte ta shkëpuste nga gjiri i kishte thënë, pasi e kishte lyer gjirin me llumin e kafesë, se të gjithë qumështin e kishte pirë miu, madje kishte kafshuar edhe gjoksin. Sigurisht kjo gënjeshtër nuk u kapërcye lehtë nga kjo vajzë, e cila deri në fund të shkollës 8-vjeçare i trembej çdo gjëje që ngjasonte me miun.
Kjo është një gënjeshtër që mund të ketë lëkundur jo vetëm sigurinë e Edrës në lidhje me shtëpinë, por edhe më gjerë. Një fëmijë 4-vjeçar ndihet i pambrojtur edhe prindi shihet si burimi kryesor i kësaj sigurie. Me gënjeshtrën tuaj ju keni vënë në dyshim një burim sigurie. Në imagjnatën e Edrës miu është më i fuqishëm se mami dhe babi dhe mund të dëmtojë deri edhe shtëpinë e saj. Kjo është një situatë pak e komplikuar. Në kushte ideale ju duhet ta kishit përgatitur Edrën për këto ndryshime. Por në vend të kësaj gjëje, sikur e thoni edhe vetë ju, i ratë shkurt dhe zgjodhët gënjeshtrën. T’i thoni se është një gënjeshtër? T’i thoni se është një keqkuptim? Në rastin e parë Edra mund ta ketë të vështirë të besojë dhe për më tepër duke i thënë se kjo është një gënjeshtër siguria e saj përsëri do të vihej në pikëpyetje: mami dhe babi po gënjejnë. Në rastin e dytë, që përsëri në thelb do të ketë gënjeshtrën, por të kamufluar, mund t’i thuhet se edhe juve dikush ju kishte thënë se shtëpia ishte dëmtuar nga ky shkak. Ky informacion duhet t’i përcillet njëherësh nga shumë burime. Mundësisht nga të gjithë personat me të cilët ajo ka ndarë këtë shqetësim. Gjithashtu, në një bazë shumë racionale duhet t’i shpjegohet se miu është një krijesë shumë e vogël dhe e paaftë të shkaktojë dëme të tilla. Kthimi i Edrës në shtëpi duhet të parapërgatitet shumë sepse ajo mund të refuzojë për shkak të frikës.


Test personaliteti: Dalai Lama
Ky është një test i shkurtër i cili jo vetëm mund t’ju ndihmojë të njihni veten, por edhe të qeshni pak.

1. Renditini kafshët e mëposhtme në përputhje me preferencat tuaja:1. Lopë
2. Tigër
3. Dele
4. Kalë
5. Derr

2. Shkruani një epitet për fjalët e mëposhtme:1. Qen
2. Mace
3. Mi
4. Kafe
5. Oqean

3. Mendoni për dikë me të cilin keni njohje dhe që është i rëndësishëm për ju. Emrin e tij shënojeni krahas ngjyrës:
1. E verdhë
2. Portokalli
3. E kuqe
4. E bardhë
5. E blertë

Përgjigje:
1. Përgjigjet e pyetjes së parë zbulojnë prioritetet tuaja në jetë:
1. Lopa i referohet karrierës.
2. Tigri i referohet krenarisë.
3. Delja i referohet dashurisë.
4. Kali i referohet familjes.
5. Derri i referohet pasurisë.
Në varësi të renditjes ju mund të përcaktoni se cila prej elementeve të mësipërme është prioritare për ju. P.sh. kush ka renditur kalin të parin, ka si prioritare familjen.

2. Epiteti që ju keni zgjedhur për … i referohet ...
1. Epiteti që ju keni zgjedhur për qenin i referohet personalitetit tuaj.
2. Epiteti që ju keni zgjedhur për macen i referohet personalitetit të partnerit tuaj.
3. Epiteti që ju keni zgjedhur për miun i referohet personalitetit të armikut tuaj.
4. Epiteti që ju keni zgjedhur për kafen i referohet interpretimit tuaj në lidhje me seksin.
5. Epiteti që ju keni zgjedhur për oqeanin i referohet jetës suaj.

3. Midis ngjyrave dhe emrave ekziston kjo lidhje:
1. E verdha: dikë që ju nuk do ta harroni kurrë.
2. Portokalli: dikë që ju e konsideroni një shok të mirë.
3. E kuqe: dikë që ju e doni.
4. E bardhë: shpirti juaj binjak.
5. E blertë: dikë që do ta kujtoni gjithë jetën.

ok thnx

shpresoj tju pelqejj

po flm shume