dragoi qind vjeqar slloven

Mbretëria: Animalia
Lloji: Chordata
Klasa: Amphibia
Nënklasa: Lissamphibia
Rendi: Caudata
Familja: Proteidae
Gjinia: Proteus
Specia: P. anguinus

Krijesa e quajtur “Peshku njeri” (e ka marrë këtë emër sepse e ka lëkurën ngjyrë rozë si të njeriut) ose salamandra e bardhë është amfibe e familjes Proteidae, e cila jeton në liqenet nënujore të shpellave dhe në pjesë më të qeta të përroskave dhe lumenjve të vegjël nënujorë në shkëmbinjtë e maleve Dinarike, kryesisht në veri të Italisë, Istër dhe Slloveninë jugore, në drejtim të Bosnjës dhe Hercegovinës e gjer në Mal të Zi. Ky lloj i amfibeve është “lloj endemik i maleve Dinarike“, duke pasur parasysh faktin që kjo krijesë nuk jeton në asnjë vend tjetër në rruzullin tokësor.
Sa i përket aspektit shkencor, Proteus-i është zbuluar relativisht vonë dhe që nga fillimi, i ka sjellë studiuesve të natyrës kokë-dhembje dhe polemika të shumta. Të dhënat e para me shkrim lidhur me këtë krijesë i ka shënuar kronisti dhe historiani slloven Valvazor. Gjatë hulumtimeve shkencore, në vitin 1698, ai rastësisht kuptoi që në Slloveni ekziston një vend i pazakonshëm, në të cilin uji rrjedh vetëm në mesnatë dhe në ora nëntë në mëngjes, kurse gjatë pjesës tjetër të ditës, uji lëviz vetëm nëse e prek me shkop një vend të caktuar ose nëse bërtet me zë të lartë! Sipas shpjegimeve të një bariu, shkak i këtij fenomeni ka qenë dragoi, i cili banonte në bjeshkë dhe kur shpella, ku e kishte strofkën ky dragua, mbushej me sasi të madhe të ujit, ai nuk e ndiente veten rehat dhe fillonte ta largonte ujin nga shpella me furi!
Në fillim, kjo ka qenë një përvojë qesharake për Valvazor-in dhe meqë ishte shumë më i interesuar për mite dhe legjenda sesa për vetë praninë e këtij dragoi, ai nuk u mundua shumë ta gjente këtë bishë të tmerrshme. Legjenda e dragoit ka qenë pothuajse e harruar, kur në vitin 1751, një peshkatar i nxori nga rrjeta e tij pesë mostra të “peshqve me katër këmbë”, të cilët lëshonin zëra të çuditshëm. Misteri filloi të zbardhej, kur shkencëtari dhe studiuesi i njohur i natyrës nga Sllovenia, G. A. Skopoli, i gjeti disa mostra të gjalla të këtij “peshku njeri” në rajonin Sticna dhe kishte dëshirë ta ndante entuziazmin e tij me kolegët nga vendet e tjera, kështu që ai vendosi t’i dërgojë nga një mostër disa kolegëve të tij. Dhe, gjersa Skopoli po e studionte këtë krijesë të çuditshme dhe bënte skica si dhe përgatitje për publikimin e zbulimit të kësaj krijese, edhe një shkencëtar tjetër, i quajtur J. N. Laurenti,me profesion mjek dhe zoolog nga Vjena, e kishte vërejtur këtë krijesë të pazakontë, gjatë një vizite tek një mik i tij në Klagenfurt. Krijesa ishte në kavanoz, kurse falë Skopoli-t, kishte arritur gjer në Klagenfurt. Laurenti ishte më i shpejtë se Skopoli dhe në vitin 1768, ai e publikoi një punim, në të cilin e paraqiti zbulimin e kësaj krijese të re, të cilën e quajti “Proteus anguinus”.
“Peshqit njeri” janë amfibet e vetme në Evropë, të cilat jetojnë në shpella. Këto krijesa nuk janë peshq, edhe pse me pamje të jashtme i ngjajnë shumë ngjalave. Ato kanë kokë trekëndëshe me feçkë të rrafshët dhe të rrumbullakët si dhe kanë këmbë rudimentare me distancë të madhe në mes tyre. Në këmbët e përparme i kanë tre gishta, kurse në këmbët e pasme i kanë vetëm dy gishta. Tre palë velëza të jashtme iu shërbejnë si organe për frymëmarrje, edhe pse “peshqit njeri” e marrin oksigjenin nga uji edhe përmes lëkurës. Kanë mushkëri rudimentare, kështu që kohë pas kohe, dalin nga uji për të marrë frymë, kurse bishtin e kanë të rrafshët, në fund të rrumbullakuar dhe të rrethuar me flatra. Dallimet në mes të dy gjinive dalin në pah vetëm në kohën e çiftëzimit, përndryshe është shumë vështirë të dallosh salamandrën e bardhë të gjinisë mashkullore nga ajo e gjinisë femërore. Përveç një nënlloji të errët, këto krijesa janë kryesisht me ngjyrë të bardhë ose ngjyrë rozë. Dy pika të imta pa kapakë të syrit tek këto krijesa në të vërtetë paraqesin sytë e tyre rudimentar. Me kalimin e kohës, sytë e tyre atrofizohen, mbulohen me lëkurë dhe gradualisht zhduken krejtësisht. Gjatësia e këtyre krijesave të rritura mund të jetë prej 20 gjer në 30 cm, kurse disa prej tyre mund të jenë edhe më të mëdha.
Këto krijesa e arrijnë pjekurinë seksuale pa kurrfarë metamorfoze, por salamandra e bardhë e rritur i ruan tiparet e larvës, si p.sh, velëzat. Këtë dukuri, shkencëtarët e quajnë neoteni, dhe kjo krijesë është e posaçme dhe dallohet edhe për këtë veçori. Kjo krijesë e arrin moshën e pjekurisë kur të mbushëkatërmbëdhjetë vjet, kurse mund të jetojë, besoni ose jo, gjer në 100 vjet! Ushqehet me karkaleca të detit, krimba të vegjël dhe krijesa të tjera të imta, të cilat jetojnë në ujërat e shpellës, kurse ushqimin e gjen me ndihmën e shqisave shumë të zhvilluara të të nuhaturit dhe shijes. Kjo krijesë mund të qëndrojë pa ushqim për një kohë relativisht të gjatë, madje me vite të tëra, dhe ky fakt i ka mahnitur shkencëtarët.
Gjatë periudhës së çiftëzimit, një grup i vogël i salamandrave të bardhë të gjinisë mashkullore e zë një hapësirë të caktuar dhe ata e mbrojnë së bashku këtë hapësirë nga sulmet e salamandrave të tjerë të bardhë të gjinisë mashkullore. Çiftëzimi fillon me „vallëzimin martesor” të salamandrave të bardhë të gjinisë mashkullore, ndonjëherë edhe pa praninë e salamandrave të bardhë të gjinisë femërore. Supozohet që salamandra e bardhë e gjinisë mashkullore mund ta ndiejë substancën me erë të cilën e tajit salamandra e bardhë e gjinisë femërore, përkundër faktit që ajo është shumë larg nga ai. Pas “ceremonisë martesore”, salamandra e bardhë e gjinisë femërore afrohet dhe e bashkon kloakën e saj me pakon e farave, të cilën e ka lëshuar salamandra e bardhë e gjinisë mashkullore. Këto krijesa zakonisht çiftëzohen shumë herë gjatë disa orëve në vijim.Në mënyra të ndryshme, shkencëtarët janë munduar të përcaktojnë cila është mënyra natyrore e shumimit të këtyre krijesave, me çeljen e vezëve apo me lindjen e të vegjëlve. Rezultatet e këtij hulumtimi të Dr Kramer–it, nga Vjena kanë vërtetuar që në temperatura nën 15 gradë Celsius, salamandrat e bardha të gjinisë femërore gjithmonë lindin vetëm dy të vegjël dhe kjo është konsideruar si mënyrë normale e shumimit, kurse në temperatura mbi 15 gradë Celsius, salamandra e bardhë e gjinisë femërore lind vezë. Me kalimin e kohës, këto konkludime janë treguar si jo të sakta, meqë janë gjetur vezë të kësaj krijese, në kushte normale, edhe në temperatura më të ulëta se 15 gradë Celsius. Për momentin, dihet që salamandrat e bardha të gjinisë femërore fillojnë të lindin vezë disa ditë pas çiftëzimit dhe më pas, edhe disa herë tjera gjatë tri javëve në vijim. Vezët zakonisht janë të ngjitura në anën e poshtme e gurëve të rrafshët, kurse salamandra e bardhë e gjinisë femërore kujdeset për vezët gjersa të dalin të vegjlit e saj. Zhvillimi i embrionit zgjat prej 90 gjer në 130 ditë. Larvat të cilat lindin, janë të gjata rreth 22 milimetra, shpina e tyre është mjaft e pigmentuar, në gjymtyrët e përparme kanë tre gishta, kurse në gjymtyrët e pasme nuk kanë gishta fare. Pas tre muajsh, të vegjlit marrin formën e të rriturve. “Peshqit njeri” mund të lëvizin nëpër tokë, kurse distancat më të gjata i kalojnë përmes lëvizjeve gjarpërore.
Ky “dragua slloven” nuk ka armik tjetër natyror, përveç njeriut. Këto krijesa, sot janë nën përkujdesje të rreptë dhe gjenden madje edhe në listën e CITES-it (Konventa, e cila merret me tregtinë ndërkombëtare të llojeve të rrezikuara). Përkundër statusit të krijesave nën përkujdesje të rreptë, numri i tyre tashmë ka rënë dukshëm.

okeyy e pash ne revisten for you kete

ani de

hehe ok ok

ata qe s marrin reviste

po de.. na per fat te mire marin qdo here

po per fat te mir