qendra per studimin e jeteses ne univers

Ne jetojme ne nje univers te mahniteshem,te pasur dhe me nje kompleks fenomenesh! C'do avancim ne vezhgimin e mundesive zbulon objekte te reja te pa parashikueshme si psh siteme planetare te tjera dhe pocese ne univers.Nga te gjitha keto fenomene,me e mrekullueshmja e te gjitha koherave e interesit me te madh tek ne si qenie njerzore eshte jeta ne univers! Sa planete mund te kete qe mundesojne jete ? Dhe sigurisht,c'fare eshte e demosdoshme qe nje jete te egzistoje? Si fillon jeta? Si evulon dhe c'fare krijesash interesante mund te sjelle evolucioni? Sa shpesh duken krijesat intiligjente ne fushen gjigande te jetes? Jane konkretisht keta pyetje te cilat jane te adresuara nga shkencare te qendres se studimit te jetes ne univers, LITU.




Per te bere n je progres kundrejt pergjigjeve,disa shkencare te kesaj qendre jane ne kerkim te sistemeve te tjera planetare duke vezhguar pa pushim per ndonje ndryshim sado te vogel te drites se yjeve qe mund te ndodhe kur nje plantet kalon perballe ashtu siq ndodh me token dhe diellin.Ne biles kemi te instaluar nje teleskop automatik ne dimrin e ashper te Antraktides ku pothuajse eshte gjashte muaj erresire e vazhdueshme duke krijuar condita ideale per vezhgim.Ne te ardhmen shkencaret tane do marrin pjese ne nje mision me anije kozmike e cila do kete nje teleskop special e cila do shikoje per ndryshimet karakteristike te drites se yjeve te shkaktuara nga eklipset planetare.Per here te pare te de kemi nje teknologji te kenaqeshme per te zbuluar planete si toka.Ky teleskop do vezhgoje qindra dhe mijera yje,gjithmone ne pritje per nryshimin sado te vogel te ndriqimit i cili mund te jete nje indikues i prezences se botave te tjera.

Shkencaret tane perpiqen te kuptojne si planetet ndryshojne gjate biliona viteve,dhe kryesisht si ndryshon atmosfera,temperatura dhe presioni qe nga mosha e re e tyre.Dhe a munded qe atmosfera e pershtateshme per jete diqka e njejte per te gjitha krijesat dhe e vazhdueshme?

Dhe aty ku kushtet jane te favoreshme, a mund te kete jete? Shkencaret e LITU kane marre persiper nisma duke sygjeruar senare,te cilat mund te shpiejne tek origjina e jetes ne toke apo vend tjeter.Jo shume kohe me pare ne kemi besuar se vetem Yjet qe ngjasojne me diellin tone mund te favorizojne kushtet e pershtatshme per jete ne planetet per rreth! Rreth ketyre yjeve te ndriquar,planetet mund te vertiten neper orbita me distance te tille ku teperaturat jane te pershtateshme.Sidoqfte pak gje dinim: Forca e jashtezakonshme e efektit te greenhose per te ngrohur planetet larg nga yjet e tyre nuk ishte e njohur fare deri kur zbuluam se ky efekt nuk ish i rendesishem ne Venus ku siperfaqja ka nje nxehtesi te mjaftueshme per te shkrire metal.Ne shohim nje lloj Greenhouse,actualisht te formuar nga nje shtrese akulli disa kilometershe ne satelitin (hena) Europa te Jupiterit,aq larg nga Dielli sa qe ndriqimi diellor eshte vetem nje % e vogel e asaj qe merr toka.A mund te kete jete ne oqeanin gjigand te saj? Shkencaret tane po ekspolrojne kete mundesi si ne teori ashtu dhe ne planifikimin e ne misioni ne satelitin Europe per te kerkuar ndonje shenje jete.

Planetet e yjeve te kuq e te zbehte te cilet gjithashtu quhen M stars jane nje mundesi e re terheqese! Te neglizhuar per shume kohe nga kerkuesit e SETI,keta yje perbejne 80% te yjeve ne Galaksine tone.Prap se prap drita e tyre eshte aq e dobet saqe vetem planetet ne orbite te afert mund te marrin ngrohtesi.Por qfare ngrohtesie mund te jete kjo?Ne orbita kaq te vogla planetet mund te jene te kyqur ne nje pozicion te tille qe vetem njera faqe e tyre eshte perball ndriqimit (ashtu si ana e afert e henes tone qe gjithmone eshte perball tokes) Qendra e anes se ndriquar mund te jete perveluese! Dhe ana e pandriquar mund te jete e ngrire ne akuj! Po diku mes ketyre ambjenteve ekstreme kushtet mund te jene te pershtateshme per jete.Mbase ne keta planete mund te kete nje zone te ndermjetme qe pershtatet per jete.Si mund te jete jeta ne nje planet te tille ku koha pothuajse nuk ndryshon dhe dielli pothuajse kurre nuk perendon?

Mbase me provokuese nga te gjitha jane nje klas planetesh te cilet patjeter duhet te egzistojne por qe nuk jane pare kurre.Keta jane planete qe jane nxjerre nga sistemi i tyre gjate nje crregullimi qe shkaktohet nga lindja e sistemeve planetare.A eshte jeta e mundur atje?Mbase jo.Ashtu si planetet gjigande ne sistemin tone kane ngrohtesi ne mbrendesi te tyre per shkak te radio aktivitetit apo burimeve te tjera te energjise eshe keta mund te kene atmosfere mjaft te thelle,dhe efekte greenhouse qe mund te sjelle kushte jete.Sa e quditeshme mund te jete ajo lloj jete nese ne te vertete egziston!

Ashtu siq kerkojme per shenja jete ne Mars,ne do vazhdojme kryesisht te kerkojme per uji.Po c'fare tjeter kerkohet per jete?Si ishte oksigjeni i hershem kaq esencial per krijesat me tru te madh si puna e njerezve...formuar ne planetet territorial.Mbase kohe me pare Marsi mund te kete prodhuar mjaft nitrogjen per te ushqyer jete.

shume thnx...

sps...